Augustus 2020: Zandoogjes

De zandoogjes behoren tot een grote en uitgebreide vlinderfamilie. Deze sierlijk fladderende en dansende insecten geven de voorkeur aan graslanden, heidevelden, maar ook gemengde bossen als leefgebied.

Tot de soorten die op de Gorsselse Heide voorkomen noemen we het bont zandoogje en het bruin zandoogje. Deze zullen we eens nader onder de loep nemen. Ze behoren beide tot de subfamilie Satyrinea, Zandoogjes en Eribia’s (waartoe ook het koevinkje [Aphantopus hyperantus] en het hooibeestje [Coenompha pamphilus] behoren). Wat prachtig als je deze namen kunt bedenken voor deze dwarrelende, sierlijke fladderaars. Zandoogjes danken hun naam aan de zwarte vlakjes op de boven- en achterkant van de vleugel met daarin een witte stip, het oog.

Bont zandoogje [Pararge aegeria]; zeer algemene stand- en dagvlinder, vliegtijd in twee [soms wel drie] generaties van eind maart tot wel in half oktober. Het bont zandoogje neemt de laatste jaren sterk toe zowel in aantal als de verspreidingsgebieden. Voorkeur leefgebieden zijn gemengde bossen en naaldbossen met zonnige plekken, maar ook in tuinen als er maar struiken en bomen in de buurt aanwezig zijn. Van oorsprong was het een echte bosvlinder. Op de Gorsselse Heide zijn in 2016 33 exemplaren waargenomen [Vlinderstichting/IVN; K. ten Grotenhuis]. De vlinder meet zo’n 33 tot 43 mm en leeft gemiddeld 3 weken.

 aug20 zandoogje1  aug20 zandoogje2
Foto: bont zandoogje; bron Wikipedia  Foto van de “veldjes op de heide prachtig voor het bont zandoogje".
Dank aan de fotografe Magda Bolt.

Het voedsel van de volwassen vlinders bestaat uit honingdauw, vruchtensap, bloedende bomen en nectar van bramen. De eitjes worden op een half beschaduwde plek aan de onderzijde van opstaande grassprieten afgezet, vooral pijpenstrootje, kropaar en witbol. De redelijk slank, groene en licht behaarde rupsen [27mm] komen na ongeveer 10 dagen uit het eitje. De rupsen doen zich te goed aan de sappige grassen. Ook de pop is groen van kleur. Ze overwinteren als rups of pop, diep in de graspol, goed beschermd tegen de winterse omstandigheden.

Bruin zandoogje [Maniola jurtina]; vliegtijd eind juni tot half augustus in één generatie met in de eerste helft van augustus een duidelijke piek. Het geliefde leefgebied is een meer open gebied, voorkeur matig voedselrijk grasland. Ook deze werd in 2016 gezien en wel 6 exemplaren [Vlinderstichting/IVN; K. ten Grotenhuis]. Het aantal is minder dan het hiervoor genoemde bont zandoogje, maar desondanks is het bruin zandoogje de meest getelde vlinder in het landelijk meetnet. De vlinder is duidelijk kleiner dan het bont zandoogje zo’n 21 tot 28 mm en leeft zo’n 3 tot  6 weken. Het is een dagvlinder en algemene standvlinder.

 aug20 zandoogje3 aug20 zandoogje4
Foto:  bruin zandoogje; bron Vlinderstichting

Foto vanaf de “schietbult” op onze heide.
Wat een vlinderterrein voor het bruin zandoogje.
Dank aan fotografe Magda Bolt.

Het voedsel is nectar van vele kruiden en struiken zoals kale jonker en akkerdistel. In onze bloementuin zie ze ook danig smullen van de bloeiende lavendel. De eitjes van deze vlinder worden ook afgezet op vele diverse grassen.

Om er enkele te noemen grote vossenstaart, gewoon reukgras, kropaar, ruwe smele, rood zwenkgras en zelfs Engels raaigras.  Ze zijn herkenbaar aan de beige met roze stippen. Na zo’n 14 tot 30 dagen kruipt een heldergroene rups met een bruine rugstreep [25-28mm. lang] uit het eitje. De pop is variabel van kleur en overwintert in een ruime graspol, veilig en beschermd tegen de kou.

De ♂♂ van beide genoemde zandoogjes vertonen een sterk en opvallend territoriumgedrag en kunnen zich ten opzichte van andere ♂♂ redelijk agressief gedragen. Ze patrouilleren regelmatig over hun terrein om indringers te verjagen.  Zodra er zich een in het terrein begeeft, neemt het mannetje onmiddellijk maatregelen om haar het hof te maken en tot een paring te komen. Als je dit waarneemt is het een prachtige opvoering, ik kan daar van genieten. Dit patrouillegedrag zie je ook bij vele andere vlindersoorten, maar ook bij andere insecten zoals libellen en juffers. Er komt in ons land nog een zandoogje voor en wel het oranje zandoogje. Dit kan wel verwarrend zijn.

Geniet van wat de Gorsselse Heide en omgeving ons biedt.                                      
Herman Roelofs


  • Steunt u ons ook?
  • logo top vvdgh thumb