Natuurbelevenis februari 2021: Elzen [Alnus familie]

Wat is er niet mooier om tijdens een winterwandeling te genieten van de capriolen die een groep sijsjes uithalen in de elzen langs de slootrand. Ze peuteren de nootachtige zaadjes tussen de schubben van de proppen te voorschijn. Van de elzenfamilie komen 2 soorten voor op de prachtige Gorsselse Heide; te weten de zwarte els en de grauwe (witte of grijze) els. Beide soorten zijn éénhuizig en groeien bij voorkeur op nattere plaatsen, zoals langs de waterkant. De gele, mannelijke slierten hangen als katjes aan de takken, de vrouwelijke zijn te herkennen aan de rechtopstaande rode plukjes, goed kijken! Gezien de mannelijke katjes is het duidelijk dat het stuifmeel door de wind verspreid wordt.
Elzen behoren tot de berkenfamilie, evenals hazelaar en haagbeuk. Het hout is zeer duurzaam, zeker als het een onderwatertoepassing betreft. Een groot deel van Venetië is op elzenpalen gebouwd. Naast boerengeriefhout en heipalen wordt het gebruikt voor klompen, bezemstelen, potloden en klein speelgoed.
Een eindstadium in onze natuur wat betreft bossen is een elzenbroekbos, nat, en op af en toe plaatselijk overstroomde beekdalen en langs laag- en hoogveen. Dit broekbos wordt gevormd door els, wilg, es en populier. De typische kruiden welke zo’n elzenrand [of elzenbroekbos] begeleiden zijn zeggen, specifiek de elzenzegge, wolfspoot, gele lis en soms ook pijpenstrootje en eenjarig wollegras. Op de wat drogere plekken zie je nog wel de bosanemoon. De naam “broek” betekent laag gelegen moerasachtig land. Verder zorgen elzen voor een verrijking van de bodem. Aan de wortels groeien knolletjes, die worden gevormd door een bacterie. Deze bacterie leeft in symbiose met de els. Ze binden stikstof uit de lucht, hetgeen als groeistof voor de els functioneert.

 feb21 zwarte els  feb21 grauwe els  feb21 elzenhaantje
Zwarte els
Bron: Microsoft Bing; soortenbank.nl
Grauwe els
Bron: Microsoft Bing; soortenbank.nl
Elzenhaantje
bron Wikipedia
De zwarte els is de meest voorkomende els in Nederland. In de literatuur staan 4 elzen in ons land vermeld, naast de twee hieronder genoemde zijn dat de hardbladige els en de Alnus speathii. Van de laatste kan ik geen Nederlandse naam ontdekken. Alnus is het Latijns voor els, verdere betekenis is een aanwijzing voor de roodachtige kleur van het hout.
Zwarte els [Alnus glutinosa]. Glutinosa betekent kleverig, dat duidt op de knoppen en jonge bladeren.
De boom heeft een rechtopstaande stam en wordt wel 25 meter hoog. De schors is bij jonge boompjes eerst glad en later grijs-bruin glanzend, gegroefd en schubbig.
De bladeren zijn omgekeerd eirond, dubbelgezaagd met een stompe, wat platte top. Ze kunnen 4 tot 11 cm lang worden en hebben 5 tot 8 nerven. De bloemen verschijnen in februari/maart. De ♂♂ katjes kunnen wel 12 cm lang worden. Ze vallen niet zo uit elkaar als bij de berken. De rode plukjes van de ♀♀ zijn ovaal, waarvan de schutbladeren verhouten en uiteindelijk vergroeien tot de bekende elzenproppen. In de oksel van deze proppen zitten de zaadjes verstopt. De sijzen zijn zo handig om deze zaadjes er tussen uit te peuteren.
Grauwe els [Alnus incana]. Incanus betekent grijs, vandaar dat je ook wel de naam grijze els of witte els in de literatuur ziet. De stam van deze els is meestal grillig van vorm. De boom kan zo’n 15 tot 25 meter hoog worden.
De bladeren van deze elzensoort lijken veel meer op de berk en de haagbeuk. Ze zijn dubbelgezaagd en hebben een duidelijke spits. De bladeren van deze els hebben 8 tot 14 nerven. Zie de plaatjes.
De bloeitijd is iets eerder dan de zwarte els en kan afhankelijk van de temperatuur al wel vanaf januari waarneembaar zijn aan de katjes.


Hebben deze elzen vijanden? Ja en wel vraatschade, als je tenminste over schade kunt spreken.Vraat wordt veroorzaakt door de elzenhaantjes. Ook die beestjes moeten leven en zijn een verrijking voor de biodiversiteit. Het zijn glanzend blauwzwarte tot groenachtige kevertjes van 6 tot 7 mm. lengte.
De aangetaste elzen zijn te herkennen aan de ronde tot ovale gaten in de bladeren. Aan de onderkant van de bladeren kunnen de beestjes wel zo’n 900 oranje gekleurde eitjes bevestigen. Naast de elzen vreten deze insecten ook aan de hazelaar, populier en wilg. Echter de insectenetende vogels zijn er dol op, zo is de kringloop weer een stukje gesloten. Elzen randen worden in de winter vaak afgezet, [afgezaagd] vergelijkbaar met het wilgenknotten.


Geniet van wat de Gorsselse Heide en omgeving ons biedt.  
                                    
Herman Roelofs

  • Steunt u ons ook?
  • logo top vvdgh thumb