Juni 2019: Sint Jacobsvlinder [Tyria jacobaeae] met Jacobskruiskruid [Senecio jacobaeae] en Sint Jansvlinder[Zygaena filipendulea] met SintJanskruid [Hypericum perforatum]

Bij mij rijst al langere tijd de vraag of deze vlinders wat hun naam betreft wat met de gelijknamige planten van doen hebben. Dus maar eens wat beter op letten op de heide en in de natuur en wat studie verrichten. Beide vlinders zijn zogenaamde dagactieve nachtvlinders. Je vindt deze vlinders dus niet in een dagvlinderboek. Als je ze overdag waarneemt zijn ze erg traag. Ze lijken wel wat op elkaar zeker wat kleur en tekening betreft.

Ze staan niet vermeld in onze ecologische atlas en als je ze waarneemt meldt het dan. Het zou een schitterende aanvulling zijn, alvast bedankt

Maar of zowel de vlinders als de rupsen verschillen van hun waardplant of voedselplant zal ik in het volgende verduidelijken.

Sint-Jacobsvlinder met Jacobskruiskruid. De vlinder behoort tot het geslacht van de spinneruilen met de beervlinders als onderfamilie. Het insect heeft zwarte tot donkergroene voorvleugels met een rode streep en twee rode stippen, de achter vleugel is rood met zwarte randen. De spanwijdte is 32 tot 42 mm en de lengte meet zo’n 16 tot 21 mm. De vliegtijd is hoofdzakelijk van mei tot half augustus.

De eitjes worden op het kruiskruid gelegd, vooral Jacobskruiskruid. De daaruit komende zwart met gele zebrarupsen zijn in vol contrast met het markante donkergroen en heldere rood van de vlinder. Als je op de heide en aanliggende bermen Jakobskruiskruid met zebrarupsen vindt, meldt het dan voor onze ecologische atlas. Het bewijst dat er ook vlinders moeten zijn.

jun19 jacobskruiskruid 1 jun19 jacobskruiskruid 2
Bron beide foto’s eigen materiaal Jacobskruiskruid Jacobskruiskruid met de zebrarups
jun19 stjacobsvlinder  
Bron foto wikipedia Sint -Jacobsvlinder  

Jacobskruiskruid is een samengesteldbloemige [composiet] en bloeit van juni tot in oktober. Naast dit jacobskruiskruid zijn ook de volgende kruiskruiden op de heide waargenomen; klein kruiskruid [Senecio vulgaris], boskruiskruid [Senecio sylvaticus] en bezemkruiskruid [Senecio inaequidens].

Jacobskruiskruid kan wel tot 1 meter hoog worden. De naam is afgeleid van de verjaardag van de heilige St. Jacob, 25 juli het hoogtepunt van de bloei. Wat groeiplek betreft is de plant niet erg kieskeurig. De plant is giftig voor vrijwel alle zoogdieren. De bloemen bevatten de hoogste concentraties gif. Vooral voor paardenliefhebbers is het een plant die men in de gaten moet houden. In de paardenweide is verwijderen aan te bevelen. De meestal 2-jarige plant kan dusdanig door de rupsen aangetast worden, dat er geen blad en bloem meer te zien is. Maar de plant bezit op deze rupsen vraat een fantastisch herstellend vermogen. De rupsen slaan de giftige bestanddelen uit de plant op en zelfs in het vlinderstadium is dit gif nog aanwezig. Dit is de oorzaak dat de rupsen en vlinders niet door vogels gegeten worden. Toch zijn er wel predatoren, als mijten voor de pop en gewervelde insecten voor de rupsen, zoals enkele mieren soorten en oorwormen. De rupsen verpoppen zich in de grond en brengen daar de winter door.

De plant wordt bestoven door bijen. De ontstane zaadpluizen worden door de wind verspreid. Nog een mooie waarneming; we liepen laatst bij Intratuin Lochem om wat vlindervriendelijke planten aan te schaffen. Wat schetste onze verbazing een Sint-Jacobsvlinder streek neer op een blad om zich lekker in de zon op te warmen.

Sint-Jansvlinder met Sint Janskruid. Deze vlinder behoort tot het geslacht van de bloeddropjes, grootte 15-19 mm en een spanwijdte van 30-38 mm. De naam wordt ontleed aan de naamdag van St. Jan, 24 juni, dan begint de vliegtijd. Dus wat anders als gedacht, dat de naam afgeleid zou zijn van Sint Janskruid. De vlinder, dus ook wel bloeddropje genoemd, is prachtig getekend, felrode achtervleugels en donkergroene metaalglanzende voorvleugels met rode vlekken. De vliegperiode is van juni tot in augustus. Het leefgebied is weilanden, bloemrijke [kalk] graslanden, wegbermen en duinen.

De vlinder onderscheidt zich van Sint-Jacobsvlinder door het duidelijk lange achterlijf. De rups [22mm] is dik, groenachtig geel en licht behaard. Ze leeft vooral op rolklaver, smalle weegbree en havikskruid en heeft dus geen connecties met Sint Janskruid als mogelijke waardplant.

jun19 stjanskruid jun19 stjansvlinder
Bron beide foto’s: Wikipedia. Sint Janskruid Sint Jansvlinder

Sint Janskruid behoort tot de hertshooifamilie en bloeit van juni tot in september. Het wordt vaak gewoon Hertshooi genoemd. De naam Heksenkruid komt ook wel voor.

Deze familie bestaat uit zowel planten als struiken. De plant groeit op droge lichte grond. Hoewel de plant volgens de literatuur geen nectar produceert, worden ze toch door bijensoorten bezocht en zo bevrucht, waarschijnlijk om toch stuifmeel te verzamelen. Daarna ontstaan er driehokkige doosvruchten. De plant werd vroeger zeer gewaardeerd in de geneeskunde. Het was de bedoeling toentertijd dat je de delen van de plant voor eventuele medicinale toepassingen op 24 juni [Sint Jans dag] moest verzamelen om zo de duivel te verdrijven, vandaar ook wel een andere bijnaam “Jaag den Duivel”. Er zijn vele toepassingen bekend en beschreven, vooral als antidepressiva. De hertshooi wordt zeer gewaardeerd als sierplant in de tuinen. Het is dan een struikachtig gewas met een zeer fraaie bloemenpracht.

Naast dit Sint Janskruid is op “onze” heide ook het frans hertshooi of kantig hertshooi, aanwezig. Deze plant is een kruising tussen Hypericaum maculatum en Hypericum perforatum. Het is een hemikryptofyt hetgeen wil zeggen een levensvorm met winterknoppen net iets boven of onder de grond. Bovendien is ook moerashertshooi [Hypericum elodes] waargenomen, een op de rode lijst voorkomende zeldzame plant.

We kunnen dus het volgende concluderen dat de Sint-jansvlinder nauwelijks tot niets te maken heeft met het Sint Janskruid. Misschien dat de vlinder iets stuifmeel uit de wat pluizige bloemen gebruikt, maar daar houdt het volgens mij wel mee op.

Voor de Sint Jacobsvlinder ligt dit anders de vlinders gebruiken het Jakobskruiskruid als waardplant voor het leggen van hun eitjes om vervolgens door de rupsen de plant tot de stengels toe kaal te vreten. Dus een niet te missen symbiose tussen plant en insect.

Nog enkele andere “natuur”verwantschappen; het is bekend dat de eekhoorn en andere kleine knaagdieren van het eekhoorntjesbrood smullen en de vliegenzwam vroeger wel degelijk gebruikt werd om vliegen te vergiftigen.

Geniet van wat de Gorsselse Heide (en omgeving) ons biedt   
Herman Roelofs


  • Steunt u ons ook?
  • logo top vvdgh thumb