Augustus 2019: Groot avondrood [Delephina elpenor]

Een paar jaar geleden vond ik een grote rups in een fuchsiastruik. Vlak langs onze garagemuur aan de zuidwestelijke kant, dus erg warm. Niet wetend van welke vlinder stuurde ik een foto naar de Vlinderstichting. Al snel kreeg ik het antwoord: de rups van een populierenpijlstaart. Als herkenning hebben alle rupsen van pijlstaarten een karakteristieke opstaande “doorn” aan het einde van hun lijf. Pijlstaarten behoren tot de nachtvlinders. Duidelijk te onderscheiden van de dagvlinders, omdat bij de laatste groep de voelsprieten altijd eindigen in een knopje. Ter verwarring er zijn ook dagactieve nachtvlinders.

Dan nog even dit, in ons land komen meer dan 2000 vlindersoorten voor, waarvan hoogstens 50 dagvlinders. De pijlstaartfamilie kent in ons land 18 soorten, wereldwijd zijn er ruim 1460.

Nu wat over Groot Avondrood, ook een pijlstaartvlinder en een nachtvlinder. Wat me zo aanspreekt is de Nederlandse naam: Groot Avondrood. Hoe kom je erop. Ja, de vlinder heeft behoorlijke afmetingen wel zo’n spanwijdte van 4 tot 6 cm. De prachtige vlinder heeft roze met olijfgroene vlekken op de voorvleugels en roze achtervleugels met een zwarte basis. De vlinder komt wel roodachtig over. Dus wat betreft de naamgeving klopt de grootte en de kleur wel. Het insect vliegt ‘s avonds en ‘s nachts. Ook dit zit in de naam. De vlinder is zeer algemeen voorkomend en verspreid over het gehele land.

Groot Avondrood: bron Vlinderstichting.nl	Olifantsrups: bron startpagina.nl

Mannetjes en vrouwtjes van het Groot Avondrood zijn over het algemeen niet gemakkelijk uit elkaar te houden. Kleur en vleugeltekening kunnen soms het verschil geven, maar dan moet je wel de nodige ervaring in het “vlinderen” hebben, wat zeker geldt voor de grote groep nachtvlinders. De vlinder foerageert hoofdzakelijk op buisvormige bloemen. De kamperfoelie behoort tot de grote favoriet bij vrijwel alle pijlstaartvlinders, maar ook de welriekende nachtorchis is erg in trek. Dit komt ook wel, omdat de kamperfoelie ‘s avonds en ‘s nachts een sterke en voor de mens ook prettige geur verspreid. Net als de kolibrievlinder blijft de vlinder al fladderend voor de bloem hangen en steekt dan met de nodige precisie zijn lange roltong als een rietje in de bloem om zo de nectar op te zuigen. De vliegtijd is van mei tot augustus soms in 2 generaties. Het uitgebreide scala aan leefgebieden bestaat uit ruige graslanden, struwelen, slootkanten, brede bospaden, open plekken in het bos, duinen, heidevelden en onze tuinen. Echter wel met als voorkeur, verstoorde grond in de omgeving, waar veel wilgenroosjes groeien en bloeien, de belangrijkste waardplant. Op de zogenoemde waardplanten leggen de vlinders hun eitjes en de uitgekomen rupsen kunnen dan direct aan de dis om de sappige bladeren te verorberen. Maar ook walstro, springzaad, teunisbloemen kattenstaart zijn erg in trek. In onze siertuinen is de fuchsia een dankbare plant om de eitjes te deponeren. Vandaar ook mijn waarneming op een van de fuchsia’s van een pijlstaartrups. De rups van het Groot Avondrood heeft een wel zeer bijzondere Nederlandse naam: Olifantsrups. Wie zo’n naam kan bedenken, beschikt wel over de nodige creativiteit. Aan de rups kun je duidelijk waarnemen dat je met een pijlstaartvlinder van doen hebt, de duidelijke stekel op het achterste segment. De Olifantsrups kan wel tot 8 cm lang worden, een behoorlijk exemplaar dus. De kleur is donkerbruin tot groenbruin met enkele lichte ringen. Opmerkelijk is dat het dier bij onraad zijn spits toelopende kop heen en weer beweegt. De kop met het slurfje lijkt wel wat op een miniatuur olifantje, vandaar de naam. Ook de Engelse naam is duidelijk “elefant hawk-moth”. Bij verder gevaar wordt de kop ingetrokken. Dit is de truc om vogels af te schrikken, die wel trek hebben in zo’n lekkere, dikke hapklare brok. De rups overwintert in de strooisellaag gehuld in oranje, bruine cocon om in het voorjaar weer als vlinder te voorschijn te komen.

Geniet van wat de Gorsselse Heide (en omgeving) ons biedt   
Herman Roelofs